Bugün ülkemizdeki en büyük problemlerden birisi ekonomi ise diğeri de iş piyasasındaki durumdur herhalde. Bakın sadece “işsizlik” demedim iş piyasasındaki sorun dedim. Çünkü durum iş arayanların iş bulamamasından çok daha büyük bir sorunu içeriyor. Sorduğunuz zaman bir çok şirket ve girişimin de aradığı insan kaynağına ulaşamadığını görüyoruz. Burada sadece gömülü sistemler odağında konuyu incelemeye çalışacağım.

Yazdığım yazılar, yaptığım paylaşımlar, çalışma hayatında çalışan, danışman ve eğitmen rolleriyle sektörde tanıştığım bir çok kişi ve firma oldu. Dolayısıyla hem çalışan hem de firmalar tarafında yaşananları çok yakından gözlemleme şansım oluyor. Gömülü sistemler konusunda arayışı arayışı bir çok kişi de zaman zaman bana ulaşıyor. Özellikle son dönemde projelerine gömülü sistem tasarımcısı arayan şirketlerin arttığını görüyorum. Bu sevindirici bir gelişime tabi ki. Ancak işte tam bu noktada zorluklar başlıyor. Burada neden gömülü sistem alanında çalışan bulmanın zor olduğunu ve giderek de zorlaşacağını anlatmak istiyorum. İş arayıp bulamayanlar konusu başlı başına bir yazıyı hak ediyor. Ancak bu konunun temeli de 1. maddeye dayanıyor.

1 – Gömülü sistem gibi alanlardaki yetenekli ve tecrübeli insanlar “doğal” yollarla yetişmiyor.
Eğitim sistemimizin sorunlarına burada girmeyeceğim. Daha önce bir videomda[1] elektronik eğitimi ile ilgili görüşlerimi paylaşmıştım. Türkiye’de elektronik eğitiminde sıkıntılar olduğu çok açık. Dolayısıyla doğal yollarla yani sadece bir eğitim kurumunda bir eğitim alarak bu alanda “yetkin” biri haline gelmek söz konusu bile değil. Aynen bir çoğumuzun ehliyet kursuna gidip ehliyet alıp araba kullanacak durumda olmamamız gibi.

2 – Gömülü sistemler alanı “ortada” kalıyor.
Gömülü sistemler, özellikle de gömülü yazılım konusu bilgisayar mühendisliği ve elektronik mühendisliği ortasında kalıyor. Dolayısıyla elektronik mühendisliğinde donanım ağırlıklı bir eğitimin üzerine yazılım bilgisi ya da bilgisayar mühendisliği gibi yazılım ağırlıklı bir alan üzerine de donanım bilgisini eklemek gerekiyor.

3 – Yetişmiş insanlar nereden çıkıyor peki?
İşte burada doğal olmayan yollar devreye giriyor. Kendi geçmişime ve alanımızdaki yetkin arkadaşlara baktığımda hepsinin hikayesinin benzer olduğunu görüyorum: Genelde elektronik ve / veya yazılım alanına erken yaşta merak salıp hep bu konunun peşinden gitmiş, bu alanı meslek haline getirmiş ve bu alanın çilelerini çekmiş* kişiler. Tabi ki aldıkları eğitimin de katkısı olmuş olsa da şu anki durumlarını daha çok kendi çabalarına borçlular. Bu türde kişilerin sayısı da tabi ki çok az.
(*Şu videoda stresten tırnaklarımı yerken gençlik hallerimle beni görebilirsiniz 🙂

4- Yetişmek için içinde yetişilebilecek projelerin artması gerekiyor.
Tabi ki birilerinin kendilerini yetiştirebilmesi için çalışabilecekleri iş alanı ve projelerin artması gerekiyor. İşte bu noktada tavuk-yumurta tarzı bir ikilem oluşuyor: Nitelikli projeler geliştiremediğimiz için nitelikli insanların gelişeceği ortamları artıramıyoruz. Nitelikli insanların sayısını artıramadığımız için de nitelikli projeler (ya da ekonomiyi büyütecek projeler) gerçekleştiremiyoruz. Tabi burada birçok başka faktör de devreye giriyor. Önce nitelikli insanın tanımında ve değerinde de ortak bir anlayış oluşturmamız gerekiyor.

5 – Nitelikli kişiler dünyanın her alanında değerli!
Bugün eğer siz nitelikli insanlarınızın değerini bilmezseniz bilecek bir yerler illa ki oluyor. Hele de konu dünyanın merkezine oturmuş olan bilişim, elektronik, gömülü sistemler gibi bir alansa. Günümüzde “yetenek savaşları” olarak adlandırılan bu durum ülkeleri 2 gruba ayırıyor: yetenekleri kendine çekenler ve yetenekleri kendinden itenler. Türkiye’nin hangi grupta olduğunu sizin takdirinize bırakıyorum. Bu konuda da “insan kuraklığı” yazımı okuyabilir ve çektiğim videoyu [2] izleyebilirsiniz. Beyin göçü Türkiye’nin en büyük sorunlarından birisi olacak gibi duruyor.

6 – Talep arzın önünde gidiyor
Elektronik ve bilişim teknolojilerindeki gelişmeler dünyada her alanın ortasına bu disiplinlerin oturmasını sağladı. Artık yazılıma ve elektronik sistemlere dayanmayan hemen hiç bir alan kalmadı diyebiliriz. Ancak formel eğitim sistemlerinde bu alanda çalışmak üzere yetiştirilen insan sayısı talebi karşılayamaz durumda. Bir de üzerinde 1. maddede bahsettiğim “nitelik” sorunu eklendiğinde durum daha ciddi bir hal alıyor.
İşte bu noktada yetenekli insanları kendine çekmek için bir rekabet başlıyor. Örneğin siz “startup’ınıza” yetenekli bir çalışan arıyorsanız karşınızda bu alandaki Aselsan, Tübitak vs… gibi dev kurumlar rakip olarak çıkıyor. Orada çalışan ya da çalışmayı düşünen bir uzmanı hangi şartlarla kendinize çekmeyi düşünüyorsunuz? Özellikle finansman alanında sıkıntıları olan küçük firma ve girişimlerin yetenekli insanları cezbedecek şartlar sunmaları da zor oluyor. Zaten yurtdışındaki örneklere de baktığımızda girişimlerin yetenekli insanları çekmek için maaş dışında hisse opsiyonu ve farklı “teşvikler” sunduklarını görüyoruz. Böyle baktığımızda ekosistemizin henüz çok yolun başında olduğunu söyleyebiliriz.

Burada kendimce gömülü sistemler alanında çalışan arayan şirketlerin bu konuda yaşadıkları zorlukların sebeplerini sıralamaya çalıştım. Çözüm nedir diye soranlar da olacaktır: Emin olun bilmiyorum. Bazı öneriler sunabilirim tabi ki ama takdir edersiniz ki böyle büyük bir problemin çözümü de o kadar kolay değil. Konunun büyük bölümü yine “eğitim” kapısına çıkıyor ancak bu konudaki sorunlarımızı çözmek uzun bir zaman alacak gibi duruyor.

“Yetenek savaşları” çağında ülkemize ve firmalarımıza başarılar diliyorum.

Lütfen siz de yorumlarınızla lütfen katkı verin.

[1] Ülkemizde elektronik eğitiminin durumu

[2] Beyin göçü konusu – İnsan Kuraklığı

Elektronik maalesef ülkemizin değerini anlayamadığı bir alan. Vizontele filmindeki “Deli Emin” karakteri aslında elektronikle uğraşan kişilere yönelik yakıştırılan imajı yansıtır. Bir de Kemal Sunal’ın başrolünde oynadığı “Sakar Şakir” filminde televizyona çıkmaya çalışan adam tiplemesi vardır. Elektroniğe dair, filmlerden aklımda kalan tiplemeler bunlar.

Elektronikle nasıl tanıştığımı daha önce yazdığım bir yazıda paylaşmıştım. Bir çocukluk hobisi olarak başladığım bu alan benim mesleğim oldu. İşin daha çok yazılım ağırlıklı kısmında olmama rağmen kendimi hala elektronik mühendisi olarak görüyorum.

10-12 yıllık ar-ge mühendislği sonrasında son yıllarda “yandan” yaptığım danışmanlık ve eğitim verme işlerini bu yıl tam zamanlı bir işe çevirdim. Şu anda da hem firmalara hem de bireylere gömülü sistemler konusunda eğitim ve danışmanlık yapıyorum. Bu vesile ile farklı sektörlerde firmaları tanıma imkanım oluyor. İş yaptığım ve tanıştığım tüm firmaların ortak problemi “yetişmiş insan gücü” (Hangi sektörün değil ki? ). Tabi ki gündemdeki en büyük sıkıntı “ekonomik sıkıntılar” ancak hali hazırda işleri yürüyen, müşterilerine hizmet veren ve ekonomik olarak o kadar da sıkıntısı olmayan firmalardan bahsediyorum. O problemleri olan firmalar zaten eğitim ve danışmanlık gibi işlere para ayıramıyor.

Lisans eğitimimde okuduğum bölüm “elektrik – elektronik mühendisliği” idi. Aslında problemlerin bir kısmı burada başlıyor. Eğitim sistemimizin genel problemleri dışında burada sadece kendi alanıma odaklanmaya çalışacağım. Kişisel görüşüm elektronik mühendisliğinin kendi adıyla anılacak bir lisans programı olmayı hakeden bir alan olduğudur. Elektrik mühendisliği ile paylaştığı ortak bir taban olmasına rağmen aslında çalışma alanları olarak oldukça farklı olduğunu düşünüyorum. Dolayısıyla benim de mezunu olduğum elektrik – elektronik mühendisliği bölümlerini çok anlamlı bulmuyorum. Ayrıca gördüğüm kadarıyla bölümlerin içeriklerinde de bir standart yok.

Bu bölümlerin genellikle iki alandan birisinde güçlü olduğu görülür. Tabi son dönemde arka arkaya açılan üniversiteler ile herhangi birinde güçlü olmayan bölümler de olması bizi şaşırtmaz. Eğer bir elektronik meraklısı olarak elektronik ağırlıklı bir bölüme düşerseniz kendinizi şanslı sayabilirsiniz. Elektronik meraklısı biri olarak elektronik bölümünde okuma şansınız olduysa yine şanslı sayılabilirsiniz. Ancak girdiğiniz bölümde sizden başka kimsenin böyle bir merakı yoksa bu durumda da biraz şanssızlık sayılabilir.

Elektronik alanında sıkı işler yapan arkadaşlarıma baktığımda ortak özelliklerinin genelde çocuk yaşlarda bu alana ilgi duymaları ve bu ilgilerinin peşlerinden gitmeleri olduğunu görüyorum. Elektronik bölümünde okuduktan sonra elektronik alanında çalışanların oldukça “istisna” olduklarını söyleyebilirim. Yani elektronik mühendisi olarak yetişmek biraz “şans” seviyesinde bir durum. Bu durum halihazırda bir elektronik sektörü olmayan (ya da yok denecek kadar küçük olan) ülkemizde bir sorun oluşturmuyordu belki. Yani bu bölümü okuyanlar bu alanda “gerçek anlamda” yapacak iş olmadığını görüp ya farklı alanlara kayarlardı ya da yurt dışına gitmeyi tercih ederlerdi.

Son zamanlarda eğitimler verdiğimi söylemiştim. Bu eğitimleri verdiğim kişilerin büyük çoğunluğu elektronik, elektrik-elektronik, mekatronik mühendisliği mezunu mühendisler oluyor. Bu kişilere C programlama, gömülü sistem programlama gibi konularda eğitimler veriyorum. Eğitim vermeye başladıktan sonra aslında ne kadar zor bir şeye kalkıştığımı farkettim. Aslında lisans seviyesinde halledilmesi gereken birçok konuyu mezun olmuş  ve 2-3 sene tecrübeli mühendislere anlatmak durumundayım. Tabi bu durum bu insanların suçu da değil. Kendi aldığım lisans eğitimini de hatırladığımda birkaç değerli hocamı tenzih edersem kendim de “bilinçli” bir mühendislik eğitimi aldığımı söyleyemeyeceğim. Mühendis olarak çalıştığım sürenin büyük bölümünde kazandığım parayı “C dilinde kod yazarak” kazandım diyebilirim. Ünivesitede C programlamayı sadece 1 dönem gördüğümüzü, gelen kişinin bilgisini aktarmakta çok da maharetli olmadığını ve kendi merakımla öğrendiğim için arkadaşlarıma da yardımcı olduğumu hatırlıyorum. Dersin adı da C değil C++ idi. (İkisi de farklı dillerdir halbuki) O dersin bize neden verildiğine dair de kimsenin bir fikri (belki dersi verenin de ) yoktu. Bugün eğitim verirken en çok karşılaştığım zorluk C dili bilinmeden gömülü sistem programlama konusunda daha ileri konulara geçmenin imkansıza yakın olması. Ancak C dili de maalesef 4-5 günlük bir eğitimle halledilebilecek bir konu değil. Belki lisans eğitiminde 2 dönemlik ders ve sonrasında uygulamalarla belirli bir seviyede öğretilebilir. Bugün C dili yaptığımız işlerde çok önemli bir bölümü içeriyor ancak mühendislik bölümlerinin bundan haberi yok gibi.

Burada elektronik mühendisliği ile ilgili işlerden kastettiğim büyük oranda elektronik ürün geliştirme yani ar-ge mühendisliği (ür-ge de diyebiliriz, ikisi arasındaki fark ve benzerlik konusuna burada girmiyorum). Son dönemde özellikle de savunma sanayiindeki projelerin artışı ile ar-ge mühendisliği pozisyonlarında bir artış var.

Tabi tek konu “C dili” değil. Elektronik alanında temelde donanım ve yazılım olarak ayırırsak elektronik temelleri, devre tasarımı gibi konuların da önemli olduğunu görüyoruz. Sonrasında sektöre göre değişmekle birlikte otomatik kontrol, güç elektroniği, sinyal işleme gibi konular ağırlık kazanabiliyor.

Zaman zaman da öğrenci arkadaşların davetleri üzerine üniversitelere gidip onlarla sohbet etme şansım oluyor. Ayrıca yine öğrencilerden çok miktarda soru alıyorum. Bu soruların ortak noktaları elektronik mühendisliğinde çalışma alanları veya gömülü sistemler konusunda çalışmak için ne gibi özelliklere sahip olunması gerektiği ile ilgili oluyor. Buradaki sıkıntılardan birisi de bölümü okurken öğrencilerin aslında ileride nasıl bir alanda çalışacaklarını veya çalışma isteyeceklerini bilememeleri. Tabi bu durum tüm eğitim sistemimizdeki temel sorunlardan bir tanesine dayanıyor. Meslek seçimlerimizi bilinçli şekilde yapamıyoruz. Erken yaşlarda başlaması gereken mesleki yönlendirme üniversite sınavı girişi öncesi ve çok stresli geçen bir dönemde, belki de sadece bir rehberlik hocasının “yönlendirmesine” kalıyor.

Elektronik mühendisliği ile alakalı olarak gördüğüm sorunlardan birisi de gösterilen derslerin hepsinde bir standart olmaması. Kimi bölümlerde C dili gösterilirken diğerinde Java, kiminde 8051 mimarisi gösterilirken diğerinde 8086 (PC mimarisi) gösterilebiliyor. Belki diğer sorunlar arasında bu çok daha küçük olarak kalıyor olabilir.

Eğitim sistemimizle ilgili problem artık hepimizin malumu. Ancak burada konuyu sadece elektronik mühendisliği ile sınırlı tutmaya çalışıyorum. Gördüğüm kadarıyla sektörümüz “kan ağlıyor” ve hep konuşulan o “katma değerli” üretimi gerçekleştirmeye en yakın sektörlerden birisinin elektronik olduğuna inanıyorum. Aslında içine elektroniğin “sızmadığı” bir alan hemen hemen kalmadı da diyebilirim. Yani artık bir karar vermemiz gerekiyor. Ya gerçekten konuştuğumuz kadar gerçekten katma değerli üretime yönelmeli ve elektronik gibi alanları nasıl ihya edebileceğimize odaklanmalıyız.

Mesleki eğitimi maalesef ideolojik ve benim saçma bulduğum bir şekilde öldürdük. Bugün meslek liseleri artık kimsenin tercihi olmayan ve “başka hiç bir yere girememiş” öğrencilerin gitmek zorunda oldukları okullar durumuna getirilmiş durumda. Bu imajı değiştirmeye çalışan ve gerçekten içerikli okullar açıldığını da görüyoruz. Hatta artık ara eleman sıkıntısından bunalan sanayicilerin kendileri okullar açıyor.

Elektronik benim hem kendi gönül verdiğim bir alan hem de ülkemiz için de büyük bir şans olabileceğini düşünüyorum. Kaldı ki artık yüksek teknoloji konusunda ne iş yapıyor olursanız olun yolunuz elektronik ve yazılımla kesişecektir. Umarım bu ülkemiz bu alanın değerini anlamaya (gerçekten) başlar!